Dit is verwarrend. We maken de balans op met Christophe Matthys, Universitair Ziekenhuis Leuven en Professor Humane Voeding aan de KU Leuven.

Veel media hebben alarmerende informatie over aspartaam ​​en kanker verspreid. Moet deze zoetstof worden vermeden?

De media stuurden inderdaad veel tegenstrijdige berichten. Eén afdeling van de WHO (Wereldgezondheidsorganisatie) zegt dat het een “mogelijk kankerverwekkende stof” is (zoals ingemaakte groenten en aloë vera), terwijl een andere afdeling zegt dat de consumptie van aspartaam ​​veilig blijft, met inachtneming van bepaalde hoeveelheden. We kunnen dus aspartaam ​​blijven gebruiken!

Aspartaam ​​is geclassificeerd als “mogelijk kankerverwekkend”, maar de WHO heeft onlangs de veiligheid ervan opnieuw bevestigd. Hoe verklaar je dat?

Er zijn twee instanties binnen de WHO: IARC en JECFA. Er moet een onderscheid worden gemaakt tussen het werk van deze twee instanties: het IARC evalueert de kankerverwekkende aard van stoffen en classificeert deze op basis van het bewijsniveau, maar zonder rekening te houden met de blootstelling. JECFA evalueert de veiligheid van het gebruik van levensmiddelenadditieven, rekening houdend met de blootstelling, om te bepalen of een additief wel of niet kan worden toegelaten, en in welke hoeveelheid. De grote verwarring komt voort uit het feit dat het IARC aspartaam ​​heeft geclassificeerd als “mogelijk kankerverwekkend”, terwijl de JECFA opnieuw heeft bevestigd dat aspartaam volkomen veilig is, zolang de consumptie binnen de ADI blijft.

Tot welke hoeveelheid wordt aspartaam als veilig beschouwd?

De Aanvaardbare Dagelijkse Inname (ADI) van aspartaam ​​is vastgesteld op 40 mg per kg lichaamsgewicht per dag. Om deze veiligheidsdrempel te bereiken moet een persoon van 70 kg ongeveer 15 blikjes light- of zerodranken drinken. Maar u moet weten dat deze beoordeling gebaseerd is op het maximale aspartaamgehalte dat in dranken is toegestaan. Uit productanalyses uitgevoerd door het Sciensano Instituut is echter gebleken dat meeste producten nooit het maximaal toegestane niveau gebruiken. Dit betekent dat in België vrijwel niemand de maximale dagelijkse dosis haalt.

Gebruikt u naar aanleiding van de mededeling van de WHO nog steeds aspartaam ​​in het ziekenhuis?

Na deze recente communicatie over aspartaam ​​hebben we met mijn team in het ziekenhuis de situatie opnieuw bekeken en we hebben besloten aspartaam ​​te blijven gebruiken. Wij gebruiken het uiteraard zowel voor patiënten met diabetes type 1 als voor patiënten met diabetes type 2. Hierdoor kunnen we een “zoete smaak” in zekere zin in hun dieet behouden.

Bestaat er bij sommige patiënten een risico op overconsumptie van aspartaam?

In theorie wel, maar we hebben ons eigen onderzoek uitgevoerd en hebben kunnen aantonen dat er bij patiënten met diabetes type 1, aan wie het gebruik van zoetstoffen is aanbevolen, geen sprake is van overmatige consumptie, ook niet bij kinderen.

Kunnen gezondheidswerkers een rol spelen bij de interpretatie van bepaalde alarmerende boodschappen?

Zeker en vast! In onze groep, in het Universitair Ziekenhuis Leuven, hebben we 50 actieve diëtisten en twee wetenschappelijke medewerkers; we bekijken en interpreteren de gegevens en proberen te communiceren via onze sociale netwerken (Instagram en Facebook), om wetenschappelijk correcte informatie te geven, zowel voor patiënten als voor collega’s. Diëtisten geven deze informatie ook door tijdens hun consulten. Zij spelen echt een heel belangrijke rol bij het correct informeren van patiënten over dergelijke onderwerpen.

Wat zou u als “take away message” meegeven?

U kunt zoetstoffen blijven consumeren, vooral als dit u is aanbevolen door een diëtist, arts of andere beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg.

De overmatige consumptie van suikers speelt een rol bij overgewicht en obesitas, die wereldwijd 40% van de volwassen bevolking treffen. Sinds de aanbevelingen van de Wereldgezondheidsorganisatie (World Health Organisation, WHO) van 2015 wordt aangeraden de consumptie van vrije suikers te beperken.

Zoetstoffen worden doorgaans gebruikt om de vrije suikers in voedingsmiddelen te verlagen zonder in te boeten op de zoete smaak. Hierdoor dragen zoetstoffen bij tot een lagere calorie-inname. Dit kan een hulpmiddel zijn – zoals vele onderzoeken hebben aangetoond – om gewichtscontrole te bevorderen. Maar zijn deze zoetstoffen op lange termijn een oplossing in de strijd tegen obesitas?

Dat is net wat experten van de Nutrition Guidance Expert Advisory Group (NUGAG) van de WHO wilden aantonen. Deze groep voorziet de staten van aanbevelingen voor het opstellen van hun voedingsbeleid. Het rapport concludeert dat er op dit moment geen overtuigend bewijs is ten voordele van zoetstoffen, als hefboom in de strijd tegen obesitas, op lange termijn, noch ter preventie van niet-overdraagbare ziekten.

Lees ook: Wat zijn vrije suikers?

Obesitas, een multifactoriële aandoening

Met andere woorden, de instantie adviseert om niet te rekenen op zoetstoffen in de strijd tegen obesitas, die wereldwijd blijft toenemen. Obesitas wordt erkend als een multifactoriële ziekte:

• Geen enkel voedingsmiddel of ingrediënt kan op zichzelf beschouwd worden als oorzaak van obesitas.
• Tevens kan geen enkel voedingsmiddel of ingrediënt op zichzelf een magische oplossing bieden in de strijd tegen de ziekte, ook niet de laagcalorische zoetstoffen.

Van belang is dat het rapport van de WHO niet gericht is naar personen met diabetes, bij wie laagcalorische zoetstoffen nuttig kunnen zijn voor de controle van de glycemie.

Lees ook: Obesitas, gezonder eten om het te voorkomen.

Laagcalorische zoetstoffen zijn veilig

Het doel van het rapport van de WHO is ook niet om de veiligheid te evalueren van laagcalorische zoetstoffen. Dat is inderdaad de taak van instanties zoals de Joint Expert Committee on Food Additives van de FAO/WHO (JECFA), of nog, de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) voor de Europese Unie. Een zoetstof wordt enkel goedgekeurd voor gebruik in voedingsmiddelen wanneer de veiligheid gegarandeerd is. Om deze veiligheid te verzekeren bepaalt de EFSA voor elke zoetstof de dagelijkse hoeveelheid die levenslang ingenomen mag worden (dit wordt de ADI of Aanvaardbare Dagelijkse Inname genoemd). Daarnaast geeft de instantie ook aan in welke voedingsmiddelen en in welke hoeveelheden de zoetstof mag gebruikt worden.

Doe hier de zoetstoffentest om na te gaan of jouw inname van zoetstoffen veilig is.

Experten over het rapport: enige nuance is  nodig

In het VRT nieuws gaven drie experten commentaar op het rapport van de WHO. Ze bevestigen dat zoetstoffen geen wondermiddel zijn. Wanneer het om niet-overdraagbare ziekten gaat, zoals obesitas en hart- en vaatziekten, zijn de hele levensstijl en het voedingspatroon van belang. Het is niet enkel met een beperking van de suikerinname dat we deze aandoeningen oplossen. 

 “We eten al jarenlang te veel suikers. Zoetstoffen werden uitgevonden om deze overtollige suikerinname te helpen beperken. Vandaag weten we dat ze veilig zijn, maar dat ze niet altijd leiden tot een gezonder eetgedrag. Daardoor kunnen bepaalde aandoeningen nog steeds ontwikkeld worden.” Michaël Sels, hoofddiëtist UZA).

Daarnaast wijzen de experten ook op het gedrag van de mens wanneer zij voedingsmiddelen met zoetstoffen gaan gebruiken. Zoetstoffen kunnen bijdragen tot een verlaagde calorie-inname. Soms gaan consumenten de verlaagde inname van suikers en calorieën compenseren. Dit doen ze door meer van het product te eten of door er andere suikerrijke of vetrijke producten bij te nemen. Deze overconsumptie doet het effect van de zoetstoffen teniet.

“Er is geen rechtlijnig verband tussen het gebruik van suikervervangers en gezondheidsrisico’s. We moeten ook rekening houden met andere factoren zoals erfelijkheid, fysieke activiteit, rookgedrag en de inname van andere voedingsmiddelen.” Evelyne Mertens, voedingsexpert KU Leuven

Het risico op overgewicht zal op lange termijn niet verminderd worden wanneer enkel suikerrijke producten vervangen worden door hun suikervrije alternatieven. Het  hele voedingsgedrag moet daarom aangepast worden.

 “Om te vermageren moet je minder calorieën innemen. Dat kan niet door enkel over te schakelen op zoetstoffen en niets te veranderen aan je voedingspatroon.” Patrick Mullie, voedingsexpert VUB

Resultaten volgens het type onderzoek

De website “Gezondheid en wetenschap”, die regelmatig informatie analyseert die in de media wordt gepubliceerd, heeft ook het WHO-rapport onder de loep genomen. Wat wordt er gezegd?

• de aanbeveling zou “voorwaardelijk” zijn, d.w.z. de bewijzen voor het beperken van caloriearme zoetstoffen zijn niet sluitend.
• als observationele studies het nut van zoetstoffen niet aantonen, tonen interventiestudies – die wetenschappelijk gezien zwaarder wegen – over het algemeen een gunstig effect van zoetstoffen wanneer ze suiker vervangen.

De website verduidelijkt verder dat mensen die kunstmatige zoetstoffen consumeren over het algemeen meer eten en meer drang hebben naar zoetigheden. Er wordt geconcludeerd dat kunstmatige zoetstoffen niet worden afgeraden omdat ze schadelijk zijn, maar omdat het gebruik ervan niet leidt tot gewichtsverlies.

Lees ook: Interventiestudies en observationele studies, wat is het verschil?

HIER vind je het advies van ISA (International Sweeteners Organisatie) in verband met het rapport van de WHO.

Referentie :

Use of non-sugar sweeteners: WHO Guideline. 2023. ISBN 978-92-4-007361-6 (electronic version)